تبیین تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر مکانگزینی خدمات شهری و ارائه الگوی مناسب (مورد مطالعه منطقه 6 تهران)

چنانکه رونالد جان جانستون در کتاب مسئله جا و مکان جغرافیایی بیان می کند، «مکان جوهر مطالعات جغرافیایی است» و به همین دلیل به رغم اینکه تحلیلهای مکانی اولیه در علم اقتصاد شکل گرفتند، بتدریج به قالب علم جغرافیا وارد شده و دچار تحولات بزرگی گشته و تکامل یافتند. مکانیابی به دنبال شکل و موقعیت جدید یک رویداد است که حاصل یک عمل متقابل مستمر فضا و مردم است. بدین ترتیب مکانیابی سازماندهی بیرونی محیط فیزیکی برای سازگاری و همراهی با رفتارهای انسانی است. یکی از عرصه های جدیدی که در بحث مکانیابی و فعالیت های پژوهشی در خصوص مکانیابی فعالیت ها در سال های اخیر مورد استفاده قرار می گیرد، عرصه اماکن خدماتی است. این عرصه تنها در سال های اخیر و با ورود حوزه های اجتماعی به قلمرو برنامه ریزی مورد توجه قرار گرفته و فعالیت های پژوهشی متعددی را به خود اختصاص داده است. به هر صورت مکان گزینی بایستی با اهمیت، و با معنی و مرتبط با سایر مناظر زندگی از جمله نقش ها، ساختار اجتماعی، الگوهای سیاسی و اقتصادی و ارزش های انسانی باشد. بدین دلیل که یک مکان خوب پشتیبانی کننده اهداف و سازگار دهنده رفتارها و اقدامات کاربران آن است. دسترسی افراد به خدمات، منابع، اطلاعات و سایر مکان ها در برنامه ریزی مکانی از اهمیت بالایی برخوردار است، این دسترسی می تواند به شکل توانایی دستیابی به عاملیت و امکان منفعت از یک سیستم یا یک موجودیت باشد. از سوی دیگر، باید گفت که امروز پیش از هر موضوعی، ما در قلب تحولات بنیادین فناورانه زندگی می کنیم که در دو بعد قابل توصیف اند؛ نخست آنکه همانند تمامی تحولات فنی بزرگ در تاریخ، اثرات آن فراگیر است و دوم آنکه، همانطور که انقلاب صنعتی بر پایه انرژی استوار بود تحولات اخیر نیز مبتنی بر فناوری اطلاعات است. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ارکان زندگی نمود پیدا کرده است و تمامی رفتارهای بشری تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته که از آن جمله می توان به خرید الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، آموزش الکترونیک، اینترنت و حتی بازیهای رایانه ای اشاره داشت این قبیل از فناوری بسیاری از الگوهای رفتاری را بخصوص در جوامع شهری تحت تاثیر و دگرگونی قرار داده است. با تغییر در الگوی رفتاری شهروندان الگوی مصرف، الگوی حمل و نقل، الگوی سکونت و ... دچار تحول شده و این تحول در حال گسترش است. این تحولات برخی از تجربیات و مفاهیم را نیز تحت تاثر قرار داده که از آن جمله دسترسی و نحوه پاسخ به نیازها از طریق دنیای فیزیکی و مجازی است. همانگونه که در آغاز اشاره شد از آنجا که مکانیابی به دنبال سازماندهی بهینه فضا است، لذا باید تغییرات ناشی از فناوری اطلاعات را نیز مورد مطالعه قرار دهد. که در این تحقیق با تاکید بر مکانیابی خدمات عمومی تلاش شده تا الگوی مناسبی ارائه گردد. با توجه به فرضیات این تحقیق به بررسی مبانی تئوریک و ادبیات موجود در سه حوزه زیر پرداخته شد: الف: تئوریها و مدل های مکانیابی ب: تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر فضای شهری ج: الگوهای رفتاری و نحوه مدلسازی رفتار شهروندان سپس بر اساس آن، نسبت به تهیه پرسشنامه و پیمایش موضوع اقدام گردیده است. در نهایت با توجه به فرآیند طی شده در این تحقیق و بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات و همچنین نتایج آزمون، می توان نتایج زیر استنتاج گردید: 1- در حال حاضر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر تمامی رسته های سیستم های عملکردی شهروندان تاثیر گذار بوده و بر اثر آن الگوهای رفتاری شهروندان نیز تغییر می نماید، ولی مقدار آن در حوزه های مختلف متفاوت است، به همین دلیل مدلی که قابلیت تاثیر این پدیده را بر مکانگزینی خدمات شهری تشریح نماید مورد نیاز است. 2- با توجه به نمونه های انتخابی از فعالیت های مربوط به خدمات و بر اساس خصوصیات فعالان سیستم (شهروندان)، سهم فضای مجازی از فضای خدمات شهری در حوزه های مختلف نیز متفاوت بوده و رابطه این تفاوت سهم با آن گونه از خصوصیات شهروندان است که شاخص های اصلی دسترسی در فضای مجازی را تشکیل می دهند( شامل: دسترسی به امکانات سخت افزاری از طریق حضور درمنزل، آشنایی با دانش آلکترونیکی، امکان اتصال به شبکه وهزینه اتصال) همبستگی مثبت و معنی داری دارد. 3- بر اثر حضور فضای مجازی خدماتی که توانایی جانشینی با خدمات فیزیکی مورد نیاز شهروندان را داشته باشد، آستانه مراجعه به خدمات فیزیکی کاهش یافته و این کاهش با نسبت مطلوبیت دو فضا رابطه دارد. 4- با تحلیل رگرسیون، تایید گردید که ارتباط آستانه های فاصله مراجعه شهروندان با نسبت مطلوبیت دو فضا به کمک مدل ذیل قابل تحلیل و پیشبینی است: ln y = b1 ln x1 + b2 ln(1- (ui/up))